Hoe ga je als gemeente effectief om met de cultuurkloof tussen Eritrese statushouders en de Nederlandse samenleving?

Tussen 2014 en 2016 vroegen bijna dertienduizend Eritreeërs asiel aan in Nederland. De meesten van hen zullen een verblijfsvergunning krijgen, waardoor het aantal statushouders, (inclusief nareizende familieleden) in Nederland zal toenemen. Een recent rapport van het Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) toont aan dat de cultuurverschillen tussen Eritrese vluchtelingen en Nederland leiden tot moeizame integratie en participatie. Gemeenten hebben bovendien te weinig kennis in huis om effectief met deze verschillen om te gaan. Hoe kunnen gemeenten de begeleiding van deze groep verbeteren?

Een grote cultuurkloof

In Eritrea is bijna alles anders dan in Nederland. Het land kent een autoritair regime dat wordt gekenmerkt door onderdrukking en geweld, en in het land rust nog steeds een taboe op psychische problemen, homoseksualiteit en seks buiten het huwelijk. Religieuze, mystieke rituelen worden gezien als oplossingen voor gezondheidsproblemen, en vooral op het platteland vinden nog steeds kinderhuwelijken plaats.

De laatste migratiegolf Eritrese vluchtelingen die tussen 2014 en 2016 asiel zochten in Nederland, verschillen met vorige golven ten opzichte van hun sociaaleconomische status, opleidingsniveau en achtergrond. Ze komen vooral van het platteland waar weinig tot geen toegang is tot (hoger) onderwijs. Ook hebben zij te maken gehad met traumatische ervaringen door militaire dienst, gevangenschap, de vlucht naar Nederland en de algemene onderdrukking en angst die leeft in het totalitaire Eritrea. Hierdoor zijn de cultuurverschillen niet alleen groot met Nederlanders, maar ook met Eritreeërs die reeds in Nederland wonen.

Ongeëmancipeerde rol van de vrouw

Nederland kent een zogenaamde feminiene cultuur waarin genderrollen vaak in elkaar overlopen, met een grote mate van gelijkheid in de samenleving. In de masculiene cultuur van Eritrea zijn traditionele genderrollen nog heel belangrijk. Omdat de familie centraal staat in Eritrese gemeenschappen, is het stichten van een gezin voor vrouwen een primair levensdoel. Door deze ongeëmancipeerde maatschappelijke positie van de vrouw, hebben vrouwelijke vluchtelingen uit Eritrea veel moeite om mee te doen op de Nederlandse arbeidsmarkt.

Wantrouwen in de overheid

Het politieke landschap en klimaat van het autocratische regime in Eritrea staat haaks op het democratische politieke systeem in Nederland. In Eritrea is veel sprake van politiek geweld en onderdrukking van de bevolking door de enige politieke partij die is toegestaan, de ‘People’s Front for Democracy and Justice’. Eritrese vluchtelingen weten niet beter dan dat de politiek per definitie corrupt en niet te vertrouwen is: ze zijn opgegroeid in een totalitair systeem waarin het wantrouwen in politieke leiders en de overheid groot is. Hierdoor hebben ze vanaf hun aankomst in Nederland geen tot weinig vertrouwen in de Nederlandse overheid, maar ook de mensen die deze overheid representeren, zoals politieagenten. Dit zorgt voor een moeizame integratie in de samenleving, en leidt vaak tot een sociaal isolement.

Sociaal isolement

Dat sociale isolement wordt versterkt door het feit dat Nederland een individualistische maatschappij heeft waarin zelfredzaamheid en zelfstandigheid belangrijk zijn. Er wordt geleefd volgens de overtuiging dat het belangrijk is dat je voor jezelf kunt opkomen; dat je controle kunt uitoefenen over de koers van je eigen leven.

Door op te groeien in een collectivistische cultuur waarin de groep belangrijker is dan het individu, is het voor Eritrese vluchtelingen juist moeilijk om een zelfstandig leven buiten de veiligheid van de groep voor te stellen. Omdat de familie centraal staat, wordt niet geleerd om voor jezelf op te komen en zelfredzaam te zijn. Hierdoor worden veel Eritrese vluchtelingen nadat ze het asielzoekerscentrum verlaten vaak apathisch en passief als ze mee moeten doen in de samenleving.

Wisselwerking

De bovengenoemde cultuurverschillen zorgen ervoor dat Eritrese vluchtelingen zich niet snel thuisvoelen in Nederland, en weinig verwantschap hebben met de gemiddelde Nederlander. Omgekeerd kunnen Nederlanders zich vaak niet voorstellen wat Eritrese vluchtelingen allemaal hebben meegemaakt – in het vluchtelingendebat veranderen mensenlevens in statistieken en cijfers, en in de politiek en media wordt de komst van vluchtelingen vaak omschreven met negatief geladen beeldspraak zoals vloedgolven en tsunami’s. Het is daarom geen verrassing dat bijna een vijfde van de Nederlandse bevolking vindt dat cultuurverschillen tussen statushouders en autochtonen te groot zijn om tot succesvolle integratie te leiden, en dat bijna een kwart deze verschillen zelfs als een bedreiging ziet voor de Nederlandse cultuur.

Een grote uitdaging

Het is daarom een grote uitdaging om met deze cultuurverschillen om te gaan. Niet alleen voor de gemeenten die Eritrese statushouders helpen integreren, maar ook voor de Nederlandse samenleving als geheel. Het KIS is kritisch, maar ziet ondanks de grote verschillen ook kansen voor succesvolle integratie in het feit dat Eritrese vluchtelingen trotse, ambitieuze mensen zijn met een groot doorzettingsvermogen om een nieuw leven op te bouwen. Maar daar is wel goede begeleiding door de gemeenten voor nodig.

Groepsgewijze voorlichting

Het KIS signaleert dat huidige ondersteuning tijdens en na vestiging in de gemeente niet intensief genoeg is. Er wordt daarom gepleit voor laagdrempelige en cultuursensitieve ondersteuning, zoals groepsgewijze voorlichting in de eigen taal over Nederlandse instituties en wat er verwacht wordt van mensen om aan de Nederlandse samenleving deel te nemen. Het is in die voorlichting en ondersteuning volgens het platform van belang dat professional, sleutelpersonen en zogenaamde ‘cultural mediators’ met een Eritrese achtergrond hier vanaf stap één bij betrokken zijn: geef dus niet alleen begeleiding, maar wees ook altijd kritisch of die begeleiding werkt. Vraag daarom aan vluchtelingen wat ze nodig hebben, zodat de begeleiding hierop kan worden toegespitst. Huidige begeleiding kan immers gebaseerd zijn op de behoeftes en eisen van eerdere migratiegolven, die nu minder relevant zijn.

Vicieuze cirkel

Door onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal kunnen Eritrese vluchtelingen niet deelnemen aan activiteiten die integratie bevorderen, maar omdat ze niet aan deze activiteiten meedoen, kunnen ze de taal niet leren. Om deze vicieuze cirkel te doorbreken, adviseert het Kennisplatform om Eritrese vluchtelingen zo snel mogelijk intensief Nederlands te laten leren. Dit kan bijvoorbeeld plaatsvinden in inburgeringsprogramma’s waarin praktijkgericht Nederlands leren centraal staat. Denk dan aan taalstages en het opdoen van werkervaring in een gecontroleerde omgeving met voldoende begeleiding.

Sociaal contact

Zo veel mogelijk contact met Nederlandse inwoners op regelmatige basis is belangrijk voor succesvolle integratie, maar sociaal contact ontstaat niet zomaar uit zichzelf. Het is daarom volgens het KIS belangrijk dat gemeenten vrijwilligersorganisaties inschakelen die kunnen helpen om het sociale netwerk van statushouders te vergroten. Denk aan maatjesprojecten en buurtactiviteiten zoals samen eten met de buren of statushouders laten werken als vrijwilliger bij lokale organisaties.

In het rapport ‘Handreiking voor ondersteuning van Eritrese nieuwkomers’ bij hun integratie geeft het kennisplatform meer tips, ‘good practices’ en andere informatie die gemeenten hulp kan bieden bij het ondersteunen van Eritrese vluchtelingen in succesvolle integratie. Want de rol van de gemeente is en blijft ontzettend belangrijk.